استفاده از روغن در موتورهای مکانیکی آنقدر مهم است که اگر وجود نداشته باشد باید قید دستگاه خود را بعد از مدت کوتاهی کار کردن بزنیم؛ اگر روغن موتور در گیج روغن وجود نداشته باشد یا سطح آن کم باشد ممکن است همان دو سه دقیقه اولی که موتور بدون روغن کار می‌کند شاهد شاتون زدن دستگاه باشیم یا اگر موتورها از کیفیت خیلی بالایی برخوردار باشد حداکثر تا دو ساعت کار کردن شاهد تغییراتی در موتور خواهیم بود که احتمالا تا سوختگی موتور نیز پیش می‌رود. اگر از انواع دستگاه‌های کشاورزی مثل موتور پمپ آب، اره زنجیری، علف تراش بنزینی، چمن زن بنزینی یا از ابزارهای ساختمانی مثل ماله پروانه ای، کمپکتور، شمشه ماله موتوری، بتونیر بنزینی، موتور ویبراتور و غیره استفاده می‌کنید حتما این سوال برای شما پیش آمده که بهترین روغنی که می‌توان برای این دستگاه‌ها استفاده کرد چیست؟ در این مطلب ما هم انواع روغن موتورها را بررسی کرده و هم بهترین روغن موتور برای ابزارآلات و تجهیزات ساختمانی و کشاورزی را معرفی می‌کنیم.
ترکیبات روغن موتور چیست؟
کار اصلی روغن موتور روانکاری دستگاه است بنابراین ترکیبات آن شامل عناصری می‌شود که هرچه بهتر عملیات روانکاری را انجام دهد. اگر بخواهیم دقیق‌تر بیان کنیم، روغن موتور از روغن‌های پایه تولید شده که در آن‌ها میزانی از مواد افزودنی نیز وجود دارد. روغن پایه در واقع همان قسمت اصلی روغن است که ظاهری شبیه به عسل دارند، تقریبا با همان رنگ، چسبندگی و کششی بودن عسل. بخش دیگری از روغن موتور را مواد افزودنی تشکیل می‌دهد که این مواد با توجه به نوع روغن متفاوت است برخی برای استفاده در هوای گرم، برخی برای استفاده در هوای سرد و برخی دیگر شامل مواد افزودنی مناسب برای هر دو هوای سرد و گرم است. این مواد تقریبا حدود بیست درصد از روغن را تشکیل می‌دهند.
تاثیر روغن موتور در کارایی و عمر مفید انواع تجهیزات مکانیکی
روغن‌موتورها تأثیرات شگفت‌انگیزی در عملکرد موتورهای بنزینی و دیزلی (مکانیکی) دارند به‌گونه‌ای که بدون آن‌ها موتور کارایی خود را از دست می‌دهد. اما تأثیرات وجود روغن‌موتور مثلاً در دستگاه مثل موتور پمپ آب کشاورزی چیست؟ می‌توانیم موارد زیر را برای این تأثیرات برشماریم:
- موتور پمپ شما با یک هندل به‌راحتی استارت خواهد خورد.
- روغن‌موتور از اصطکاک‌های دستگاه شما خواهد کاست.
- روغن‌موتور مانع ساییدگی قطعات داخلی موتور خواهد شد.
- به علت موجود برخی ترکیبات شیمیایی، از زنگ‌زدگی موتور جلوگیری می‌کند.
- روغن‌موتور تمیزکننده قطعات موتور است.
- روغن‌موتور مانع رسوب کردن ذرات و آلودگی‌ها داخل موتور خواهد شد.
- روغن‌موتور باعث خنک شدن موتور می‌شود.
گرانروی روغن موتور چیست؟
گرانرویاصطلاحی است که برای بیان مقاومت یک سیال در برابر قرارگرفتن آن در بین لایه‌های مختلف به کار می‌رود و در زبان انگلیسی ویسکوزیته خوانده می‌شود هرچند اصل این واژه فرانسوی است. وقتی موتور روشن می‌شود و قطعات داخلی به حرکت در می‌آید روغن‌موتور برای روانکاری این قطعات در بین آن‌ها به گردش در می‌آید، هرچه در طول یک مدت‌زمان، روغن بتواند حالت اولیه خود را حفظ کند به آن گرانروی گفته می‌شود. در حقیقت اگر روغن به‌سرعت رقیق شود و حالت چسبندگی خود را از دست بدهد گرانروی آن پایین است و اگر برعکس آن اتفاق بیفتد گرانروی بالایی دارد. اگر صمغ درختان را دیده باشید و با دست آن‌ها را لمس کرده باشید، یک روغن‌موتور خوب تقریباً باید همان ویژگی‌های صمغ را داشته باشد که تا حدودی چسبناک است و غلیظ است.
تقسیم‌بندی روغن موتورها براساس گرانروی و استاندارد SAE
استانداردی برای انواع روغن‌موتور در دنیا وجود دارد که با عبارت اختصاری SAE نشان داده می‌شود. این علامت اختصاری در واقع مخفف واژگان Society Of Automotive Engineers به معنی انجمن مهندسان خودرو است. شاید روی بسته‌بندی روغن‌موتورها این علامت اختصاری را دیده باشید که مقابل آن اعدادی از صفر تا 60 درج شده است. این اعداد نشان‌دهنده گرانروی یا ویسکوزیته روغن‌موتور است که هر چه به سمت صفر میل کند به معنی گرانروی پایین است؛ در این حالت اگر روغن را روی زمین بریزید مانند آب جاری خواهد شد و هرچه این رقم به سمت 60 میل کند به معنی گرانروی بالا است که اگر آن را روی زمین بریزید حالتی مثل عسل خواهد داشت و به‌راحتی جاری نمی‌شود. دراین‌بین برخی اوقات شاهد حرف انگلیسی W بعد از واژگان اختصاری بالا هستیم که به معنی زمستان و مخفف واژه winter است و منظور از آن گرانروی روغن‌موتور در دمای پایین است. براین‌اساس انواع روغن‌موتورها به دودسته تک درجه‌ای و چنددرجه‌ای تقسیم می‌شوند که در زیر به توضیح هر یک از آن‌ها خواهیم پرداخت. در تصویر زیر می‌توانید یک نمونه از روغن‌موتور با استاندارد SAE را مشاهده کنید.
روغن‌های تک درجه یا مونوگرید (mono grade)
این روغن‌ها تک درجه‌ای بوده و برای دماهای ویژه مناسب است بنابراین برای فصول مختلف سال باید از انواع مختلفی از روغن‌های تک درجه‌ای استفاده کرد. درگذشته و زمانی که هنوز روغن‌های چنددرجه‌ای وارد چرخه تولید نشده بود استفاده از روغن‌های تک درجه‌ای متداول بود و امروزه نیز برای دستگاه‌هایی مثل موتور پمپ آب کشاورزی، تجهیزات موتوری مثل علفتراش، اره زنجیری و غیره مناسب است اما برای خودروها از آن استفاده نمی‌کنند. از این روغن‌ها باتوجه‌به دمای هوا به‌صورت زیر استفاده می‌کنند:
- روغن‌های دارای استاندارد SAE با ارقامی بین 0 الی 30 برای آب‌وهوای سرد و زمستان‌ها مناسب است.
- روغن‌های دارای استاندارد SAE با ارقامی بین 30 الی 60 برای آب‌وهوای گرم و تابستان‌ها مناسب است.
به‌این‌ترتیب برای فصول مختلف سال باید روغن‌موتور را متناسب با سرما و گرمای هوا تغییر داد که کار را کمی مشکل می‌کند. قیمت روغن تک درجه‌ای ارزان‌تر از چنددرجه‌ای بوده بااین‌حال توصیه ما استفاده از روغن‌های چند درجه است که قابلیت‌های بیشتری دارند.
روغن‌های چنددرجه‌ای یا مولتی گرید (Multi grade)
روغن‌های چنددرجه‌ای دیگر مشکلات روغن‌های تک درجه‌ای را ندارند یعنی در فصول مختلف سال و در آب‌وهوای گرم و سرد می‌توان از آن‌ها استفاده کرد بدون اینکه نیازی به تغییر داشته باشند. برای همین به آن‌ها روغن‌های چهارفصل نیز گفته می‌شود. این روغن‌ها با یک حرف انگلیسی یعنی W مشخص می‌شوند که در رقم در سمت چپ و راست این حرف درج می‌شود. عدد سمت چپ W نشان‌دهنده گرانروی روغن در دمای پایین است و عدد سمت راست دبلیو نشان‌دهنده گرانروی روغن در دمای بالا است. هرچه عدد سمت چپ کمتر باشد یعنی برای هوای سرد مناسب‌تر و هرچه عدد سمت راست بیشتر باشد برای فصول گرم مناسب‌تر است. مثلاً روغن 10w40 روغنی است که برای فصل سرد بهتر است و روغنی 20w50 برای فصول گرم مناسب‌تر است. بااین‌حال این روغن‌ها ویژگی روغن‌های تک درجه‌ای که فقط شامل یک‌فصل می‌شوند را ندارند و برای هر نوع آب‌وهوایی مناسب است. قیمت روغن‌های چنددرجه‌ای بیشتر است و استفاده از آن‌ها بسیار متداول است.
چگونه کیفیت یک روغن‌موتور را تشخیص دهیم؟
برای اینکه بدانید کدام روغن‌موتور کیفیت بهتری دارد باید از مشخصات و نمادهایی که روی آن درج شده به کیفیت روغن پی ببرید. برای این کار باید از استاندارد (API) که مخفف عبارت American Petroleum Institute باخبر باشید. برای انواع روغن‌موتورهای مکانیکی شامل بنزینی و دیزلی این عبارت درج می‌شود؛ برای موتورهای دیزلی بعد از API یک S قرار می‌گیرد و برای موتورهای دیزلی حرف C؛ بنابراین منظور از API-S روغن‌موتور مناسب موتورهای بنزینی است و منظور از API-C روغن‌موتور مناسب موتورهای دیزلی است. بعد از حروف S و C نیز حروف دیگری قرار می‌گیرد که نشان‌دهنده کیفیت روغن‌موتور است:
- برای موتورهای بنزینی این حرف بعد از حرف S قرار گرفته و شامل یکی از حروف A تا N می‌شود.
- برای موتورهای دیزلی این حرف بعد از حرف C قرار گرفته و شامل یکی از حروف A تا J می‌شود.
روغن‌موتور هرچه به حرف A نزدیک‌تر باشد به معنی کیفیت پایین و هرچه به حروف N و J نزدیک باشد به معنای کیفیت بالای روغن‌موتور است. به‌عنوان‌مثال روغن موتوری که روی بسته آن عبارت API-SA درج شده نشان‌دهنده یک روغن‌موتور بی‌کیفیت مناسب موتورهای بنزینی است. در تصویر زیر نمونه‌ای از درج استاندارد API روی بسته‌بندی روغن را می‌بینید.
برای دستگاه‌های مکانیکی خود از چه روغنی استفاده کنیم؟
یکی از سؤالات پرتکرار مخاطبان فروشگاه اینترنتی ابزارینو این است که برای انواع تجهیزات ساختمانی و کشاورزی شامل موتور پمپ آب، علفتراش، چمن‌زن، چاله کن، نهر کن، موتور ویبراتور، ماله پروانه‌ای، کمپکتور صفحه‌ای، شمشه ماله ویبره موتوری، بتونیر بنزینی، کاتر آسفالت بر و غیره از چه روغنی باید استفاده کنیم؟ در پاسخ باید گفت برای این دستگاه‌ها شما هم می‌توانید از روغن‌های تک درجه استفاده کنید و هم روغن‌های چنددرجه‌ای. ازآنجایی‌که شرایط استفاده از چنین دستگاه‌هایی مانند استفاده از خودرو یا موتورسیکلت نیست بنابراین استفاده از روغن‌های تک درجه‌ای ایرادی ندارد. بهترین روغن تک درجه‌ای برای انواع موتورهای مکانیکی بنزینی روغن‌های تک درجه‌ای نمره 40 است که با علامت SAE-40 شناخته می‌شوند.
منابعی برای مطالعه بیشتر:
بسیار مفید و خلاصه وقابل فهم بود .