استفاده از روغن در موتورهای مکانیکی آنقدر مهم است که اگر وجود نداشته باشد باید قید دستگاه خود را بعد از مدت کوتاهی کار کردن بزنیم؛ اگر روغن موتور در گیج روغن وجود نداشته باشد یا سطح آن کم باشد ممکن است همان دو سه دقیقه اولی که موتور بدون روغن کار می‌کند شاهد شاتون زدن دستگاه باشیم یا اگر موتورها از کیفیت خیلی بالایی برخوردار باشد حداکثر تا دو ساعت کار کردن شاهد تغییراتی در موتور خواهیم بود که احتمالا تا سوختگی موتور نیز پیش می‌رود. اگر از انواع دستگاه‌های کشاورزی مثل موتور پمپ آب، اره زنجیری، علف تراش بنزینی، چمن زن بنزینی یا از ابزارهای ساختمانی مثل ماله پروانه ای، کمپکتور، شمشه ماله موتوری، بتونیر بنزینی، موتور ویبراتور و غیره استفاده می‌کنید حتما این سوال برای شما پیش آمده که بهترین روغنی که می‌توان برای این دستگاه‌ها استفاده کرد چیست؟ در این مطلب ما هم انواع روغن موتورها را بررسی کرده و هم بهترین روغن موتور برای ابزارآلات و تجهیزات ساختمانی و کشاورزی را معرفی می‌کنیم.
ترکیبات روغن موتور چیست؟
کار اصلی روغن موتور روانکاری دستگاه است بنابراین ترکیبات آن شامل عناصری می‌شود که هرچه بهتر عملیات روانکاری را انجام دهد. اگر بخواهیم دقیق‌تر بیان کنیم، روغن موتور از روغن‌های پایه تولید شده که در آن‌ها میزانی از مواد افزودنی نیز وجود دارد. روغن پایه در واقع همان قسمت اصلی روغن است که ظاهری شبیه به عسل دارند، تقریبا با همان رنگ، چسبندگی و کششی بودن عسل. بخش دیگری از روغن موتور را مواد افزودنی تشکیل می‌دهد که این مواد با توجه به نوع روغن متفاوت است برخی برای استفاده در هوای گرم، برخی برای استفاده در هوای سرد و برخی دیگر شامل مواد افزودنی مناسب برای هر دو هوای سرد و گرم است. این مواد تقریبا حدود بیست درصد از روغن را تشکیل می‌دهند.
تاثیر روغن موتور در کارایی و عمر مفید انواع تجهیزات مکانیکی
روغن موتورها تاثیرات شگفت انگیزی در عملکرد موتورهای بنزینی و دیزلی (مکانیکی) دارند به گونه‌ای که بدون آن‌ها موتور کارایی خود را از دست می‌دهد. اما تاثیرات وجود روغن موتور مثلا در دستگاه مثل موتور پمپ آب کشاورزی چیست؟ می‌توانیم موارد زیر را برای این تاثیرات برشماریم:
- موتور پمپ شما با یک هندل به راحتی استارت خواهد خورد.
- روغن موتور از اصطکاک‌های دستگاه شما خواهد کاست.
- روغن موتور مانع ساییدگی قطعات داخلی موتور خواهد شد.
- به علت موجود برخی ترکیبات شیمیایی، از زنگ‌زدگی موتور جلوگیری می‌کند.
- روغن موتور تمیز کننده قطعات موتور است.
- روغن موتور مانع رسوب کردن ذرات و آلودگی‌ها داخل موتور خواهد شد.
- روغن موتور باعث خنک شدن موتور می‌شود.
گرانروی روغن موتور چیست؟
گرانروی اصطلاحی است که برای بیان مقاومت یک سیال در برابر قرار گرفتن آن در بین لایه‌های مختلف به کار می‌رود و در زبان انگلیسی ویسکوزیته خوانده می‌شود هرچند اصل این واژه فرانسوی است. وقتی موتور روشن می‌شود و قطعات داخلی به حرکت در می‌آید روغن موتور برای روانکاری این قطعات در بین آن‌ها به گردش در می‌آید، هرچه در طول یک مدت زمان، روغن بتواند حالت اولیه خود را حفظ کند به آن گرانروی گفته می‌شود. در حقیقت اگر روغن به سرعت رقیق شود و حالت چسبندگی خود را از دست بدهد گرانروی آن پایین است و اگر برعکس آن اتفاق بیافتد گرانروی بالایی دارد. اگر صمغ درختان را دیده باشید و با دست آن‌ها را لمس کرده باشید، یک روغن موتور خوب تقریبا باید همان ویژگی‌های صمغ را داشته باشد که تا حدودی چسبناک است و غلیظ است.
تقسیم بندی روغن موتورها براساس گرانروی و استاندارد SAE
استانداردی برای انواع روغن موتور در دنیا وجود دارد که با عبارت اختصاری SAE نشان داده می‌شود. این علامت اختصاری در واقع مخفف واژگان Society Of Automotive Engineers به معنی انجمن مهندسان خودرو است. شاید روی بسته بندی روغن موتورها این علامت اختصاری را دیده باشید که مقابل آن اعدادی از صفر تا 60 درج شده است. این اعداد نشان دهنده گرانروی یا ویسکوزیته روغن موتور است که هر چه به سمت صفر میل کند به معنی گرانروی پایین است؛ در این حالت اگر روغن را روی زمین بریزید مانند آب جاری خواهد شد و هرچه این رقم به سمت 60 میل کند به معنی گرانروی بالا است که اگر آن را روی زمین بریزید حالتی مثل عسل خواهد داشت و به راحتی جاری نمی‌شود. در این بین برخی اوقات شاهد حرف انگلیسی W بعد از واژگان اختصاری بالا هستیم که به معنی زمستان و مخفف واژه winter است و منظور از آن گرانروی روغن موتور در دمای پایین است. براین اساس انواع روغن موتورها به دو دسته تک درجه ای و چند درجه ای تقسیم می‌شوند که در زیر به توضیح هر یک از آن‌ها خواهیم پرداخت. در تصویر زیر می‌توانید یک نمونه از روغن موتور با استاندارد SAE را مشاهده کنید.
روغن‌های تک درجه یا مونوگرید (mono grade)
این روغن‌ها تک درجه ای بوده و برای دماهای ویژه مناسب است بنابراین برای فصول مختلف سال باید از انواع مختلفی از روغن های تک درجه ای استفاده کرد. در گذشته و زمانی که هنوز روغن های چنددرجه ای وارد چرخه تولید نشده بود استفاده از روغن های تک درجه ای متدوال بود و امروزه نیز برای دستگاه‌هایی مثل موتور پمپ آب کشاورزی، تجهیزات موتوری مثل علف تراش، اره زنجیری و غیره مناسب است اما برای خودروها از آن استفاده نمی‌کنند. از این روغن‌ها با توجه به دمای هوا به صورت زیر استفاده می‌کنند:
- روغن های دارای استاندارد SAE با ارقامی بین 0 الی 30 برای آب و هوای سرد و زمستان‌ها مناسب است.
- روغن های دارای استاندارد SAE با ارقامی بین 30 الی 60 برای آب و هوای گرم و تابستان‌ها مناسب است.
به این ترتیب برای فصول مختلف سال باید روغن موتور را متناسب با سرما و گرمای هوا تغییر داد که کار را کمی مشکل می‌کند. قیمت روغن تک درجه ای ارزانتر از چند درجه ای بوده با این حال توصیه ما استفاده از روغن های چند درجه است که قابلیت‌های بیشتری دارند.
روغن های چند درجه ای یا مولتی گرید (Multi grade)
روغن‌های چند درجه ای دیگر مشکلات روغن های تک درجه ای را ندارند یعنی در فصول مختلف سال و در آب و هوای گرم و سرد می‌توان از آن‌ها استفاده کرد بدون اینکه نیازی به تغییر داشته باشند. برای همین به آن‌ها روغن‌های چهار فصل نیز گفته می‌شود. این روغن‌ها با یک حرف انگلیسی یعنی W مشخص می‌شوند که در رقم در سمت چپ و راست این حرف درج می‌شود. عدد سمت چپ W نشان دهنده گرانروی روغن در دمای پایین است و عدد سمت راست دبلیو نشان دهنده گرانروی روغن در دمای بالا است. هرچه عدد سمت چپ کمتر باشد یعنی برای هوای سرد مناسب‌تر و هرچه عدد سمت راست بیشتر باشد برای فصول گرم مناسب‌تر است. مثلا روغن 10w40 روغنی است که برای فصل سرد بهتر است و روغنی 20w50 برای فصول گرم مناسب‌تر است. با این حال این روغن‌ها ویژگی روغن های تک درجه ای که فقط شامل یک فصل می‌شوند را ندارند و برای هر نوع آب و هوایی مناسب است. قیمت روغن های چند درجه ای بیشتر است و استفاده از آن‌ها بسیار متدوال است.
چگونه کیفیت یک روغن موتور را تشخیص دهیم؟
برای اینکه بدانید کدام روغن موتور کیفیت بهتری دارد باید از مشخصات و نمادهایی که روی آن درج شده به کیفیت روغن پی ببرید. برای این کار باید از استاندارد (API) که مخفف عبارت American Petroleum Institute باخبر باشید. برای انواع روغن موتورهای مکانیکی شامل بنزینی و دیزلی این عبارت درج می‌شود؛ برای موتورهای دیزلی بعد از API یک S قرار می‌گیرد و برای موتورهای دیزلی حرف C. بنابراین منظور از API-S روغن موتور مناسب موتورهای بنزینی است و منظور از API-C روغن موتور مناسب موتورهای دیزلی است. بعد از حروف S و C نیز حروف دیگری قرار می‌گیرد که نشان دهنده کیفیت روغن موتور است:
- برای موتورهای بنزینی این حرف بعد از حرف S قرار گرفته و شامل یکی از حروف A تا N می‌شود.
- برای موتورهای دیزلی این حرف بعد از حرف C قرار گرفته و شامل یکی از حروف A تا J می‌شود.
روغن موتور هرچه به حرف A نزدیک‌تر باشد به معنی کیفیت پایین و هرچه به حروف N و J نزدیک باشد به معنای کیفیت بالای روغن موتور است. به عنوان مثال روغن موتوری که روی بسته آن عبارت API-SA درج شده نشان دهنده یک روغن موتور بی کیفیت مناسب موتورهای بنزینی است. در تصویر زیر نمونه‌ای از درج استاندارد API روی بسته بندی روغن را می‌بینید.
برای دستگاه‌های مکانیکی خود از چه روغنی استفاده کنیم؟
یکی از سوالات پرتکرار مخاطبان فروشگاه اینترنتی ابزارینو این است که برای انواع تجهیزات ساختمانی و کشاورزی شامل موتور پمپ آب، علف تراش، چمن زن، چاله کن، نهر کن، موتور ویبراتور، ماله پروانه ای، کمپکتور صفحه ای، شمشه ماله ویبره موتوری، بتونیر بنزینی، کاتر آسفالت بر و غیره از چه روغنی باید استفاده کنیم؟ در پاسخ باید گفت برای این دستگاه‌ها شما هم می‌توانید از روغن های تک درجه استفاده کنید و هم روغن های چند درجه ای. از آنجایی که شرایط استفاده از چنین دستگاه‌هایی مانند استفاده از خودرو یا موتور سیکلت نیست بنابراین استفاده از روغن‌های تک درجه ای ایرادی ندارد. بهترین روغن تک درجه ای برای انواع موتورهای مکانیکی بنزینی روغن های تک درجه ای نمره 40 است که با علامت SAE-40 شناخته می‌شوند.
منابعی برای مطالعه بیشتر:
