بتن ریزی در عملیات ساختمانی یکی از حساس‌ترین مراحل است که کارهای زیادی در طول این پروسه باید انجام گیرد، گذشته از اینکه بتن چگونه ساخته شده و در چه شرایطی نگهداری می‌شود، پس از بتن ریزی نیاز است به وسیله برخی وسایل بتن عمل آید، کارهایی مثل ویبره کردن بتن، صاف کردن بتن به وسیله شمشه ماله، صیقل دادن آن به وسیله ماله پروانه‌ای و غیره از جمله اقداماتی است که باید روی بتن ریخته شده انجام گیرد، اما یکی از مباحث مهم درباره بتن‌ریزی، انجام این کار در شرایط آب و هوایی گرم و خشک است که می‌تواند تاثیرات منفی بسیاری بر کیفیت بتن بگذارد. براساس تعریف آیین نامه بتن ایران که به آبا نیز معروف است بتن ریزی در شرایط آب و هوایی گرم و خشک اثرات زیان‌باری روی این محصول خواهد گذشت، در این آیین نامه آمده است: «بتن ریزی در هوای گرم باعث پایین آمدن کیفیت بتن تازه و سخت شده می‌گردد. هوای گرم به دمای زیاد هوا همراه یا بدون باد و رطوبت کم اطلاق می‌شود. این عوامل باعث تبخیر سریع آب، افزایش سرعت آبگیری سیمان، کاهش روانی و کارایی بتن تازه و تسریع گیرش آن می‌شود که می‌تواند موجب کاهش مقاومت نهایی بتن گردند. هوای گرم همچنین باعث ایجاد مشکلاتی در بتن ریزی و متراکم کردن آن و تشدید جمع شدگی خمیری می‌شود و موجب ترک در بتن جوان می‌گردد.»
ما در ادامه این مبحث به زیان‌های احتمالی این کار اشاره کرده و در پی آن، موارد و راهکارهایی که می‌تواند از این زیان‌ها جلوگیری به عمل آورد را به صورت نکته‌وار بیان می‌کنیم. قبل از این باید به این نکته نیز اشاره کنیم که هوای گرم هم می‌تواند بر بتن تازه یا خیس اثرگذار باشد و هم بر بتن سخت شده، بنابراین با توجه به این موضوع ابتدا اثرات مخرب هوای گرم بر بتن تازه و بتن سخت را با هم بررسی خواهیم کرد:
اثر هوای گرم بر بتن تازه و خیس
اگر بخواهیم در شرایط آب و هوایی گرم اقدام به بتن ریزی کنیم در حالی که بتن به عمل آمده و هنوز خیس و تازه است، آسیب‌هایی ممکن است به بتن ما وارد آید که عبارتند از:
- در این حالت نیاز به آب بیشتری خواهد بود که کیفیت بتن را کاهش خواهد داد.
- بتن در این شرایط حالت خمیری خود را از دست خواهد داد.
- زمان سفت شدن بتن در این حالت افزایش خواهد یافت.
- پیوستگی و چسبندگی بتن خیس در هوای گرم کاهش خواهد یافت.
- احتمال ترک خوردگی بتن در این حالت افزایش می‌یابد.
اثر هوای گرم بر بتن سفت شده
اگر شرایط و اصول بتن ریزی در هوای گرم رعایت نشود، زمانی که بتن خشک و سفت شود شاهد تغییرات فیزیکی و شمیمایی در بتن خواهیم بود، این تغییرات در کاهش کیفیت بتن بسیار موثر است و شامل موارد زیر می‌شود:
- مقاومت بتن در این حالت بسیار کاهش می‌یابد.
- پس از خشک شدن بتن، شاهد ترک‌های حرارتی در سطح بتن خواهیم بود.
- پس از خشک شدن بتن، در شرایط آب و هوایی مختلف مثل آب و هوای بارانی و سرد، شاهد یخ زدگی، آب شدگی مکرر و حمله سولفات‌ها به بتن خواهیم بود.
- در این شرایط احتمال خوردگی میلگردها به شدت افزایش می‌یابد.
- پس از خشک شدن شاهد سطح ناصاف بتن و عدم یکنواختی بتن خواهیم بود.
راهکارهای موثر بر انجام عملیات بتن ریزی در هوای گرم و خشک
بر اساس آنچه در آیین نامه بتن ایران (آبا) آمده است، دمای بتن برای بتن ریزی نباید بیشتر از ۳۲ درجه باشد، در مبحث نهم این آیین نامه آمده است: «دمای بتن در هنگام بتن‌ریزی نباید بیش از ۳۲ درجه سیلیسیوس برای بتن معمولی و ۱۵ درجه سیلیسیوس برای بتن‌های حجیم باشد. بتن‌ریزی در هوای گرم باید با فراهم آوردن شرایط مناسب، اتخاذ تدابیر لازم و تایید دستگاه نظارت صورت گیرد.»
انجام عملیات‌های بتن‌ریزی در مقیاس بالا و زیاد در هوای گرم، باعث ایجاد تغییراتی در عمق و سطح بتن به واسته تغییرات دمایی خواهد شد که از جمله آن‌ها ترک‌خوردگی‌های زیاد در بتن است که محل مناسبی برای نفوذ عناصر شیمیایی مضر به داخل بتن و در نتیجه از بین بردن خاصیت این محصول خواهد شد. برای مقابله با چنین زیان‌هایی لازم است برخی راهکارها را به کار بست که به صورت کلی عبارتند از:
- استفاده از بهترین و باکیفیت‌ترین مصالح ساختمانی
- جلوگیری از گرم شدن مصالح با روش‌های خاص
- خنک کردن مصالح موجود به وسیله برخی راهکارها
- حفظ خنکی بتن در حین انجام کار
- توجه به برخی نکات در هنگام ریختن بتن، تراکم و پرداخت آن
در ادامه به صورت جداگانه هر یک از راهکارهای بالا به صورت مختر شرح خواهیم داد.
استفاده از بهترین و باکیفیت‌ترین مصالح ساختمانی
بی‌شک کیفیت بالای مصالح حتی در شرایط آب و هوایی گرم می‌تواند از اثرات و مضرات این وضعیت کاسته و با به کار بردن برخی شیوه‌ها، کار را به درستی انجام داد. مصالح باکیفیت گرچه ممکن است با هزینه‌های بیشتری برای شما همراه باشد با این حال از ضررهای احتمالی در آینده جلوگیری خواهید کرد، این ضررها در دو مرحله می‌تواند خود را بروز دهد:
- زمان بتن ریزی
- پس از بتن ریزی و خشک شدن بتن
برای جلوگیری از زیان‌های احتمالی در هر دو مرحله بالا توجه به کیفیت محصولاتی که به کار می‌بریم حائز اهمیت است، همانگونه که می‌دانید در بتن به جز آب از ترکیبات دیگری مثل سیمان، سنگدانه و برخی افزودنی‌ها استفاده شده است، برای اینکه بدانید هر یک از این ترکیبات باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد به صورت نکته‌وار برخی موضوعات را در ادامه مطرح خواهیم کرد:
- حتما به بتن سنگدانه اضافه کنید. این کار باعث می‌شود حرارت بتن کمتر شود.
- هرگز از سیمان‌های ریز و زودگیر استفاده نکنید.
- بهترین سیمان برای آب و هوای گرم، سیمان‌های با گرمازایی کم بوده که حاوی مواد پوزولانی است.
- در ترکیبات بتن زمانی که هوا گرم است، نباید از سیمان زیادی در ترکیبات استفاده کرد؛ چراکه باعث ترک‌خوردگی بتن خواهد شد.
- در ترکیبات بتن بهتر است از افزودنی‌های روان‌کننده بهره برد.
جلوگیری از گرم شدن مصالح با روش‌های خاص
یکی از راهکارهای موثر در هنگام بتن ریزی این است که نگذاریم دمای مصالح بالا رود، اگر هوا گرم است، دمای بالای مصالح نیز اثرات مخرب روی بتن را تشدید خواهد کرد، بنابراین باید با به کار بستن برخی راهکارها از افزایش دمای آن‌ها جلوگیری کرد که این راهکارها شامل موارد زیر خواهد بود:
- هرگز نباید بگذارید دمای سیمان از ۶۰ درجه سانتیگراد تجاوز کند.
- سنگدانه‌ها باید دمایی کمتر از ۴۰ درجه سانتیگراد داشته باشند.
- در ترکیبات بهتر است از آب خنک استفاده شود تا درجه حرارت بتن را کاهش دهد.
- از آبی که در مخازن فلزی بدون عایق نگهداری شده استفاده نکنید؛ چراکه مخازن فلزی گرمای زیادی را به آب منتقل می‌کند.
- سنگدانه‌ها از تابش مستقیم نور آفتاب دور نگه دارید برای اینکار بهتر است از سایبان استفاده کنید.
خنک کردن مصالح موجود به وسیله برخی راهکارها
در صورتی که مصالح شما حرارت بالایی دارد باید درجه حرارت آن‌ها را به میزان استاندارد پایین بیاورید، درجه استاندارد دمای هر یک از ترکیبات بتن در آیین نامه بتن ایران (آبا) آمده است، برای کاهش دمای ترکیبات مختلف بتن می‌توان به طریق زیر عمل کرد:
- آب را می‌توان به وسیله یخ (خرده یخ یا یخ پودری) خنک کرد، با این حال باید به خاطر داشته باشید که قطعات یخ نباید در هنگام بتن ریزی داخل بتن مشاهده شود. (نکته: باید یخ موجود در آب را در مقدار آب مورد نیاز برای بتن لحاظ کنید.)
- برای خنک کردن سیمان بهتر است از دیگ‌های اختلاطی استفاده شود.
- برای کاهش دمای سنگدانه‌ها نیز می‌توان از روش آب‌پاشی روی آن‌ها بهره برد.
- دمای بتن تازه در هنگام عملیات بتن‌ریزی باید ۳۰ درجه بوده و نباید از ۳۲ درجه تجاوز کند.
- می‌توان از ازت مایع برای خنک کردن بتن استفاده کرد.
حفظ خنکی بتن در حین انجام کار
زمانی که به وسیله راهکارهای بالا، توانستید ترکیبات بتن را به دمای استاندارد برسانید لازم است این دما را تا انتهای کار حفظ کنید. بنابراین با به کارگیری برخی نکات که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم می‌توانید دمای مصالح را حفظ کرده تا بتن ریزی با بهترین کیفیت انجام گیرد.
- تمام مصالح را از تابش نور آفتاب دور کنید.
- برای جابجایی مصالح از وسایل حمل و نقل سربسته که رنگ روشنی داشته باشند استفاده کنید تا کمترین گرما را به خود جذب کند.
- برای نگهداری دما، بهتر است از برخی عایق‌ها برای مخازن مصالح خود استفاده کنید، مثلا از گونی خیس برای مخزن آب یا دیگ سیمان.
- در آب و هوای گرم و خشک استفاده از تسمه نقاله می‌تواند باعث افزایش گرمای مصالح شما شود.
- از چرخیدن بیهوده تراک میکسر جلوگیری کنید، به ویژه زمانی که حجم بتن شما داخل تراک میکسر زیاد نیست.
- تراک میکسر را در سایه قرار دهید یا از سایه‌بان برای آن استفاده کنید.
توجه به برخی نکات در هنگام ریختن بتن، تراکم و پرداخت آن
اگر برای شما این امکان وجود دارد که کار بتن‌ریزی را در ساعات غروب آفتاب یا شب انجام دهید، بهترین گزینه شما همین مورد خواهد بود، با این حال اگر چنین چیزی برایتان مقدور نیست، بهتر است رطوبت محیط را افزایش دهید تا در اثر وزش باد، مصالح خنک شوند. برای این کار می‌توانید از دستگاه‌های ایجاد غبار آب استفاده کنید. در هنگام بتن ریزی به این نکته نیز باید توجه داشته باشید که دمای میلگردها نباید از ۵۰ درجه سانتیگراد تجاوز کند.
