حتما بارها در مقالات و مطالب فروشگاه اینترنتی ابزارینو یا صفحات دیگری در وب خوانده‌اید که فلان دستگاه با طراحی ارگونومیک ساخته شده است. ارگونومی در محیط کار، ارگونومی ابزار دستی، ارگونومی بدن، ارگونومی کار با کامپیوتر، ارگونومی معماری، ارگونومی در صنعت، ارگونومی صندلی، ارگونومی در خودرو و مواردی شبیه به این همه از جمله مفاهیم زیر مجموعه دانش ارگونومیک است که در واقع به بهبود رابطه انسان با محیط کار می‌پردازد. ما در مطالب مختلفی وقتی به تشریح برخی تجهیزات مثل ماله پروانه ای پرداخته‌ایم به این مطلب اشاره کردیم که مثلا ماله پروانه ای ۹۰ سانت با طراحی ارگونومیک ساخته شده است، امروز می‌خواهیم کمی در این باره دقیق‌تر شویم و از ویژگی‌های این دانش بیشتر پرده‌برداری کنیم.
آنچه در این مطلب می‌خوانید:
ارگونومی چیست؟
شاید ما نتوانیم هیچ‌گاه منشاء دقیقی برای آغاز ارگونومی تعیین کنیم؛ چراکه بشر از ابتدای خلقت تاکنون همواره سعی کرده به گونه‌ای محیط زندگی و کار خود را بسازد که بیشترین تناسب را با جسم و روان داشته باشد. به عنوان مثال بشر از همان ابتدا هم فهمید که برای سوراخ کردن زمین یا سنگ نیاز به جسمی تیز دارد، ابزاری که با کوبیدن یک جسم سنگین به آن بتوانید زمین یا سنگ را سوراخ کرده یا بشکند. غارها، حفاری‌ها، سنگ نوشته‌ها و موارد بسیار دیگری شبیه به این همه حکایت از این موضوع دارد که انسان متناسب با وضعیت خود دست به ابداع زده است؛ بنابراین می‌توان گفت ارگونومی همیشه همراه انسان بوده ولی از یک جایی به بعد بشر آنرا کشف کرد و برای بهبود و توسعه آن تلاش کرد. دقیقا مانند قانون جاذبه! که همیشه بوده است اما توسط نیوتن کشف شد و بر مبنای آن مباحث بسیاری مطرح شد.
تعریف علمی دانش ارگونومیک
دانش ارگونومی بیشتر از دوران صنعتی شدن اهمیت بیشتری پیدا کرد، در حقیقت با ورود انسان به عرصه صنعت و تولید انبوه، دانشمندانی با بیان این فرضیات که فشارهای ناشی از کار به کارگران در محیط های کاری باعث پایین آمدن بهره وری آن‌ها خواهد شد به دنبال راهکارهایی برای بالا بردن بهره وری در محیط کار گشتند. به عنوان مثال امروزه یکی از معضلات استفاده از کامپیوترها زاویه دید چشم‌ها با مانیتور است که به گردن و شانه‌ها فشار وارد می‌کند. هنوز هم این معضل حل نشده است، بهبود این وضعیت به عهده دانش ارگونومی است. بنابراین اگر بخواهیم تعریفی بر اساس آنچه دانشمندان این حوزه اعلام کرده‌اند بیان کنیم باید گفت: «ارگونومی دانش بکار بردن اطلاعات علمی موجود درباره انسان در طراحی محیط کار است.» در تعریفی دقیق‌تر می‌توان آنرا علم تلفیق کار با ویژگی‌ها و نیازهای انسان عنوان کرد که هدف آن پایین آوردن تهدیدات و آسیب‌های محیط کار برای کارگران یا کارمندان است. بنابر آنچه در بالا گفتیم که ارگونومی همواره وجود داشته است اینگونه برداشت می‌کنیم که نمی‌توان گفت مثلا دستگاهی مانند یک دریل مبتنی بر دانش ارگونومی ساخته شده یا نه! بلکه باید گفت اصول ارگونومی به کار رفته در طراحی این دستگاه خوب و مناسب است یا خیر؟ در حقیقت وضعیت بین خوب و بد تقسیم می‌شود نه بودن یا نبودن!
هدف دانش ارگونومی و مزایای آن چیست؟
از توضیحات بالا اینگونه متوجه می‌شویم که علم ارگونومی می‌خواهد به کشف و فهم رابطه انسان با عناصر یک سیستم پرداخته و قوانین و اصول آن را بیرون آورده و در راستای بهینه کردن سلامت انسان به کار ببرد. یک نکته را فراموش نکنید و آن هم اینکه ارگونومی مختص ابزارآلات و تجهیزات نیست، بلکه شامل همه چیز می‌شود، حتی شامل خدمات! بر همین مبنا می‌توان مزایای از جمله موارد زیر برای ارگونومی متصور بود:
- افزایش بهره وری
- کاهش هزینه‌ها
- بالا بردن کیفیت کار
- بهبود سلامت جسمی افراد
- بهبود سلامت روانی افراد
- افزایش رضایتمندی
- افزایش روحیه کارمندان
- بالا بردن کارآمدی کارگران و کارمندان
ارگونومی ابزار و ارگونومی در صنعت
مهم‌ترین بخش دانش ارگونومی به طراحی ابزارآلات مناسب برای انسان اختصاص می‌یابد. ابزار شامل هر وسیله‌ای است که انسان به وسیله آن کاری را انجام می‌دهد. بنابراین خودرو هم یک ابزار است برای همین ارگونومی در صنعت نیز اهمیت بالایی دارد.
حفر یک چاله در زمین با بیل قطعا آسان‌تر از حفر آن با دست است اما اگر به جای بیل از یک چاله کن موتوری یا بنزینی استفاده کنیم کار بازهم راحت‌تر خواهد بود. اگر ارتفاع دسته‌های این چاله کن نیز قابل تنظیم متناسب با قد کاربر باشد بازهم کار کردن را آسان‌تر خواهد کرد. در تجهیزات ساختمانی و کشاورزی هرچه طراحی ارگونومی این تجهیزات بهتر باشد، کار انسان را راحت‌تر می‌کند. یک اره زنجیری با طراحی ارگونومی خوب، یک کمپکتور صفحه‌ای با طراحی ارگونومیک مناسب، یک علف تراش و چمن زن موتوری مبتنی بر دانش ارگونومی یا یک سمپاش ارگونومیک و غیره همه زیر چتر این دانش قرار می‌گیرند.
طراحی ارگونومی در این تجهیزات به این نکته اهمیت می‌دهد که حرکات بدن انسان به چه شکل است؟ اگر قرار باشد برای کار کردن با یک ماله پروانه ای کمر شما خمیده باشد بعد از چند ساعت کار باید به یک پزشک ارتوپدی مراجعه کنید. در کار با این دستگاه‌ها شما مجبور هستید دائما حرکاتی را تکرار کنید، این تکرار نباشد باعث آسیب زدن به شما شود. بنابراین شما باید به هنگام خرید چنین تجهیزاتی به طراحی ارگونومیک خوب یا بد آن دستگاه توجه کنید تا آسیب‌ها را کاهش و بهره وری را افزایش دهید.
منابعی برای مطالعه بیشتر:
