حتماً بارها در مقالات و مطالب فروشگاه اینترنتی ابزارینو یا صفحات دیگری در وب خوانده‌اید که فلان دستگاه با طراحی ارگونومیک ساخته شده است. ارگونومی در محیط کار، ارگونومی ابزار دستی، ارگونومی بدن، ارگونومی کار با کامپیوتر، ارگونومی معماری، ارگونومی در صنعت، ارگونومی صندلی، ارگونومی در خودرو و مواردی شبیه به این‌همه از جمله مفاهیم زیرمجموعه دانش ارگونومیک است که در واقع به بهبود رابطه انسان با محیط کار می‌پردازد. ما در مطالب مختلفی وقتی به تشریح برخی تجهیزات مثل ماله پروانه‌ای پرداخته‌ایم به این مطلب اشاره کردیم که مثلاً ماله پروانه‌ای 90 سانت با طراحی ارگونومیک ساخته شده است، امروز می‌خواهیم کمی در این باره دقیق‌تر شویم و از ویژگی‌های این دانش بیشتر پرده‌برداری کنیم.
ارگونومی چیست؟
شاید ما نتوانیم هیچ‌گاه منشأ دقیقی برای آغاز ارگونومی تعیین کنیم؛ چراکه بشر از ابتدای خلقت تاکنون همواره سعی کرده به‌گونه‌ای محیط زندگی و کار خود را بسازد که بیشترین تناسب را با جسم و روان داشته باشد. به‌عنوان‌مثال بشر از همان ابتدا هم فهمید که برای سوراخ کردن زمین یا سنگ نیاز به جسمی تیز دارد، ابزاری که با کوبیدن یک جسم سنگین به آن بتوانید زمین یا سنگ را سوراخ کرده یا بشکند. غارها، حفاری‌ها، سنگ‌نوشته‌ها و موارد بسیار دیگری شبیه به این‌همه حکایت از این موضوع دارد که انسان متناسب با وضعیت خود دست به ابداع زده است؛ بنابراین می‌توان گفت ارگونومی همیشه همراه انسان بوده ولی از یک جایی به بعد بشر آن را کشف کرد و برای بهبود و توسعه آن تلاش کرد. دقیقاً مانند قانون جاذبه! که همیشه بوده است اما توسط نیوتن کشف شد و بر مبنای آن مباحث بسیاری مطرح شد.
تعریف علمی دانش ارگونومیک
دانش ارگونومی بیشتر از دوران صنعتی‌شدن اهمیت بیشتری پیدا کرد، در حقیقت با ورود انسان به عرصه صنعت و تولید انبوه، دانشمندانی با بیان این فرضیات که فشارهای ناشی از کار به کارگران در محیط‌های کاری باعث پایین آمدن بهره‌وری آن‌ها خواهد شد به دنبال راهکارهایی برای بالابردن بهره‌وری در محیط کار گشتند. به‌عنوان‌مثال امروزه یکی از معضلات استفاده از کامپیوترها زاویه دید چشم‌ها با مانیتور است که به گردن و شانه‌ها فشار وارد می‌کند. هنوز هم این معضل حل نشده است، بهبود این وضعیت به عهده دانش ارگونومی است؛ بنابراین اگر بخواهیم تعریفی بر اساس آنچه دانشمندان این حوزه اعلام کرده‌اند بیان کنیم باید گفت: «ارگونومی دانش بکار بردن اطلاعات علمی موجود درباره انسان در طراحی محیط کار است.» در تعریفی دقیق‌تر می‌توان آن را علم تلفیق کار با ویژگی‌ها و نیازهای انسان عنوان کرد که هدف آن پایین آوردن تهدیدات و آسیب‌های محیط کار برای کارگران یا کارمندان است. بنا بر آنچه در بالا گفتیم که ارگونومی همواره وجود داشته است این‌گونه برداشت می‌کنیم که نمی‌توان گفت مثلاً دستگاهی مانند یک دریل مبتنی بر دانش ارگونومی ساخته شده یا نه! بلکه باید گفت اصول ارگونومی به‌کاررفته در طراحی این دستگاه خوب و مناسب است یا خیر؟ در حقیقت وضعیت بین خوب و بد تقسیم می‌شود نه بودن یا نبودن!
ریشه واژه ارگونومی مانند بسیاری از واژگان لاتین یونانی است و از ترکیب دو واژه ارگون به معنی کار و نومی به معنی قانون‌های طبیعت یا قوانین طبیعی درست شده است. جهان پیرامون انسان شامل محیط زندگی، محیط کار، محیط استراحت و غیره است و تعامل انسان با جهان پیرامون خود اهمیت بسزایی دارد بنابراین در تعریفی دیگر می‌توان دانش ارگونومی را علم تعامل انسان با محیط زندگی خود عنوان کرد.
هدف دانش ارگونومی و مزایای آن چیست؟
از توضیحات بالا این‌گونه متوجه می‌شویم که علم ارگونومی می‌خواهد به کشف و فهم رابطه انسان با عناصر یک سیستم پرداخته و قوانین و اصول آن را بیرون آورده و در راستای بهینه‌کردن سلامت انسان به کار ببرد. یک نکته را فراموش نکنید و آن هم اینکه ارگونومی مختص ابزارآلات و تجهیزات نیست، بلکه شامل همه چیز می‌شود، حتی شامل خدمات! بر همین مبنا می‌توان مزایای از جمله موارد زیر برای ارگونومی متصور بود:
- افزایش بهره‌وری
- کاهش هزینه‌ها
- بالابردن کیفیت کار
- بهبود سلامت جسمی افراد
- بهبود سلامت روانی افراد
- افزایش رضایتمندی
- افزایش روحیه کارمندان
- بالابردن کارآمدی کارگران و کارمندان
ارگونومی ابزار و ارگونومی در صنعت
مهم‌ترین بخش دانش ارگونومی به طراحی ابزارآلات مناسب برای انسان اختصاص می‌یابد. ابزار شامل هر وسیله‌ای است که انسان به‌وسیله آن کاری را انجام می‌دهد؛ بنابراین خودرو هم یک ابزار است برای همین ارگونومی در صنعت نیز اهمیت بالایی دارد.
اینجا می‌توانیم ارگونومی را بهتر بشناسیم؛ در حقیقت ابزارها ساخته می‌شوند تا انجام کارها آسان شود و ارگونومی آمده تا کار کردن با آن ابزار را آسان کند! با این تفسیر ارگونومی علم راحتی در راحتی است!
حفر یک چاله در زمین با بیل قطعاً آسان‌تر از حفر آن با دست است اما اگر به‌جای بیل از یک چاله کن موتوری یا بنزینی استفاده کنیم کار بازهم راحت‌تر خواهد بود. اگر ارتفاع دسته‌های این چاله کن نیز قابل تنظیم متناسب با قد کاربر باشد بازهم کارکردن را آسان‌تر خواهد کرد. در تجهیزات ساختمانی و کشاورزی هرچه طراحی ارگونومی این تجهیزات بهتر باشد، کار انسان را راحت‌تر می‌کند. یک اره زنجیری با طراحی ارگونومی خوب، یک کمپکتور صفحه‌ای با طراحی ارگونومیک مناسب، یک علف تراش و چمن‌زن موتوری مبتنی بر دانش ارگونومی یا یک سمپاش ارگونومیک و غیره همه زیر چتر این دانش قرار می‌گیرند.
بیشتر بخوانید:
بهترین علف تراش با طراحی ارگونومیک خوب
طراحی ارگونومی در این تجهیزات به این نکته اهمیت می‌دهد که حرکات بدن انسان به چه شکل است؟ اگر قرار باشد برای کارکردن با یک ماله پروانه‌ای کمر شما خمیده باشد بعد از چند ساعت کار باید به یک پزشک ارتوپدی مراجعه کنید. در کار با این دستگاه‌ها شما مجبور هستید دائماً حرکاتی را تکرار کنید، این تکرار نباشد باعث آسیب‌زدن به شما شود؛ بنابراین شما باید به هنگام خرید چنین تجهیزاتی به طراحی ارگونومیک خوب یا بد آن دستگاه توجه کنید تا آسیب‌ها را کاهش و بهره‌وری را افزایش دهید.
منابعی برای مطالعه بیشتر:
